Digitalisering van de Nederlandse bodemvisserij

ROTTERDAM – Wat levert die digitalisering eigenlijk op? Voor welke doeleinden willen we en kunnen we de data gebruiken en wie betaalt er dan voor? Deze vragen kwamen afgelopen zomer naar boven tijdens een door het Visserij Innovatie Netwerk georganiseerde bijeenkomst over digitalisering in de Nederlandse visserij. Kortom, er is nog wel een aantal elementen waaraan aandacht besteed zou moeten worden. Daarom heeft het VIN aan Martin Pastoors opdracht gegeven de mogelijkheden en wensen ten aanzien van digitalisering te inventariseren. Op 10 november tijdens de visserijdag op Europort in Ahoy zullen de resultaten van de verkenning worden gepresenteerd. Pastoors deelt alvast een aantal bevindingen.

,,Data-verzameling en digitalisering worden regelmatig genoemd als mogelijke toekomstige ontwikkelingen in de Nederlandse visserij. Daarbij wordt er op gewezen dat vissers de ‘ogen en oren op zee’ kunnen zijn en daarmee waardevolle informatie bij kunnen dragen over veranderingen die plaatsvinden op zee. Daarbij zou je bijvoorbeeld kunnen denken aan het in kaart brengen van de effecten van windparken op zee of de verandering in soortensamenstelling in de Noordzee. 

Met de snelle ontwikkeling in digitale technieken, toenemende bandbreedte in internetverbindingen en betere samenwerking tussen visserij en onderzoek, zou je kunnen concluderen dat digitalisering van de Nederlandse visserij een logische volgende stap zou kunnen zijn. Verschillende ondernemers hebben daar al plannen voor ontwikkeld, onder andere Dirk Kraak, Hendrik Kramer, Albert Hartman, Pedro Rappé, Meindert-Jan de Boer en Louwe Post. 

België

Allereerst even kort over de situatie in België. In de Belgische bodemvisserij wordt het digitaliseringsprogramma inmiddels uitgerold naar het grootste deel van de Belgische vloot (VisserijNieuws, 4 augustus 2023). In de Belgische visserij bestaat al langere tijd een samenwerking tussen vissers, reders, afslagen, onderzoek, overheid en een milieuorganisatie via het programma Visserij Verduurzaamt. 

Digitalisering is daar een onderdeel van het meer omvattende programma van verduurzaming van de visserij, waarbij onder andere brandstofbesparing en gedetailleerde informatie over beviste gebieden belangrijke resultaten leveren. Het uitrollen van de digitalisering van de Belgische visserij gebeurt grotendeels onder subsidie in combinatie met een compensatie voor bepaalde kosten in de visserij. Daarmee is het een relatief aantrekkelijk pakket voor de Belgische vissers en reders. 

Niet vanaf nul

In Nederland beginnen we natuurlijk niet vanaf nul als het gaat om data-verzameling en digitalisering. De eerste aanzetten werden al gegeven in de jaren 90 van de vorige eeuw toen het microverspreidingsonderzoek werd uitgevoerd. In dit onderzoek werden 25 kotters uitgerust met een Automatic Position Recording (APR) systeem, dat werd gekoppeld aan de Decca of GPS. Door het micro-verspreidingsonderzoek was het mogelijk om gedetailleerde positie-informatie te verzamelen voor het berekenen van de frequentie van bevissing van verschillende gebieden in de Noordzee. 

In de jaren 2009-2012 was de Kenniskring Slim Ondernemen actief als onderdeel van het project Kenniskringen Visserij. De Kenniskring Slim Ondernemen ontstond vanuit een groep kottervissers die bijeenkomsten hadden over benchmarking, de mogelijkheden om brandstof te besparen en nieuwe innovaties in de visserij. Gesproken werd onder andere over brandstofmeters en cruise control, vissnelheid aanpassen en optimaliseren van verhouding tussen vissnelheid en vistuig. In de benchmarking deden uiteindelijk vijf schepen mee, maar na verloop van tijd is de benchmarking weer gestopt.

In het recente Catching Data project, dat liep van 2019 tot en met mei 2023, werd een proef gestart met vijf Nederlandse schepen om structureel data te verzamelen en te bundelen over de vangst en de diverse sensoren aan boord. Aan boord van de deelnemende schepen werd een OMNI-C concentrator geplaatst (hetzelfde systeem als nu wordt gebruikt in de Belgische visserij) en werden aanvullende sensoren geleverd voor watertemperatuur en diepte. Hoewel de kastjes en de sensoren wel werden geïnstalleerd, is de feitelijke data-verzameling en het gebruik van de data achtergebleven ten opzichte van de verwachtingen. Het project heeft daarmee niet de beoogde doelstelling behaald van het direct inzichtelijk maken van de gegevens voor de schippers of het doorleveren van gegevens naar wetenschappelijke instellingen. Dus terwijl technisch is aangetoond dat het kan, het koppelen van diverse sensoren aan boord van vissersschepen, was de feitelijke organisatie van de dataverzameling, de dataopslag en het gebruik van de data nog niet afdoende geregeld. 

Wie baat bij?

Als we spreken over digitalisering van de Nederlandse visserij, wie zouden daar dan baat bij hebben? Allereerst zou de aandacht gericht dienen te zijn op de vissers zelf. Digitalisering van de visserij zou voor de visserij voordelen moeten bieden, bijvoorbeeld op het inzichtelijk maken van de eigen vangstpatronen, in het brandstofgebruik en in het maken van een overzicht van de vele processen aan boord van het schip. Digitalisering in combinatie met beschikbare publieke informatie over bijvoorbeeld temperatuur en andere fysische of biologische processen zou kunnen helpen het zoekproces in de visserij te verbeteren. 

Daarnaast zijn er mogelijk andere diensten die vanuit de visserij geleverd zouden kunnen worden op gebieden als de effecten van windenergie op zee, de monitoring van infrastructuren op de zeebodem of het verzamelen van gegevens over de veranderingen in ecosystemen die plaatsvinden. Nationaal zijn er verschillende grote programma’s waar de visserij een bijdrage aan zou kunnen leveren, bijvoorbeeld Digitale Noordzee https://digitalenoordzee.nl/ en het Offshore Expertise Centrum https://www.informatiehuismarien.nl/projecten/offshore-expertise/).  

Ook bedreiging

Uiteindelijk is het proces van digitalisering in de Nederlandse visserij ook een sociale innovatie waarbij we ook rekening zouden moeten houden met de belangrijke factoren die een rol spelen bij innovatie. Dan gaat het bijvoorbeeld over heldere en gedeelde doelstellingen van innovaties, goede afspraken over de bijdragen van verschillende partijen, communicatie over tussenresultaten en bijstellingen in het programma en het actief werken aan draagvlak voor de innovaties. 

Bij de vele gesprekken die ik de afgelopen weken heb gevoerd met veel verschillende betrokkenen in de visserij, is wel gebleken dat digitalisering niet alleen wordt gezien als een kans, maar door sommigen ook als bedreiging. Zij die de kansen zien, benadrukken de maatschappelijke ontwikkelingen waar de visserij in moet opereren en dat digitalisering kan bijdragen aan een onderbouwd verhaal over de visserij. Zij die de bedreigingen zien, verwijzen bijvoorbeeld naar het mogelijke misbruik van de gegevens door verschillende partijen. Het is belangrijk om voldoende aandacht te besteden aan de percepties over digitalisering. 

Lessen

De les die we kunnen leren van België is dat vertrouwen een essentieel onderdeel is van data-verzameling en digitalisering, voor alle partijen die hierbij betrokken zijn: visserij, overheid, bedrijven en maatschappelijke partners. Dat vraagt om een overheid die meedenkt met de ondernemers en probeert het proces van digitalisering te faciliteren, bijvoorbeeld door de nadruk te leggen op de mogelijke opbrengsten van digitalisering terwijl de kosten daarvan voor de individuele ondernemers zo laag mogelijk worden gehouden. Een andere belangrijke voorwaarde lijkt te zijn dat er een heldere beheerstructuur (‘governance’) is voor het proces van dataverzameling, dataopslag en datagebruik. 

Anders dan in België, lijkt het voor Nederland meer voor de hand liggend om een overkoepelende beheerstructuur in te richten vanuit de visserijorganisaties waarin andere maatschappelijke partijen (overheid, onderzoek, mogelijke afnemers van informatie) kunnen deelnemen. Daarbij is het niet alleen van belang dat er wordt toegezien op het verzamelen en opslaan van data, maar juist ook op de capaciteit voor de analyse van gegevens. Ik verwacht dat we daarvoor ook een onderzoekscapaciteit in zouden moeten richten, vergelijkbaar met de onderzoeksafdeling van de Redersvereniging voor de Zeevisserij (RVZ). 

Tot slot wordt er in de Nederlandse visserij veel waarde gehecht aan keuzevrijheid over welke aanbieders van diensten en apparatuur worden ingezet op de schepen. Dat zal vragen om een inrichting van de digitalisering die voldoende flexibiliteit heeft om aan die wensen tegemoet te komen. 

Conclusie

Ik verwacht dat de digitalisering van de Nederlandse visserij duidelijke voordelen kan hebben voor de visserij omdat het de data op kan leveren waarmee de visserij haar verhaal naar de buitenwereld kan vertellen en dat zij een bredere rol zou kunnen gaan spelen in de kenniswereld op zee (‘ogen en oren’). Tegelijkertijd denk ik dat het belangrijk is dat de overheid het proces van digitalisering makkelijker maakt door aantrekkelijke voorwaarden te creëren om in te stappen in een (grote) pilot voor de Nederlandse visserij. En dat de visserij een proces organiseert om effectief toezicht te houden op de dataverzameling en het gebruik van data zodat de spelregels die worden afgesproken ook kunnen worden gehandhaafd.’’

WIJSTER – Martin Pastoors (59) startte dit jaar zijn eigen adviesbureau: Martin Pastoors F&F. De F’s staan voor Fish and Fisheries, maar ook voor Fact and Figures.

Pastoors begon zijn loopbaan bij het RIVO, het toenmalige Rijksinstituut voor Visserijonderzoek, later IMARES en nu Wageningen Marine Research. In 2014 stapte de onderzoeker over naar het bedrijfsleven toen Pastoors in dienst kwam bij de Redersvereniging voor de Nederlandse Zeevisserij c.q. de Pelagic Freezertrawler Association.

martinpastoors@mpff.nl