Op eigen kracht of samen verder?

URK - Er is al veel over de sector geschreven. Grote spelers domineren de kleinere. Iedereen weet te vertellen hoe de geschiedenis zijn verloop heeft gehad. Het krachtenveld is de laatste jaren behoorlijk veranderd, en alleen diegenen die lage kosten hadden hebben het hoofd boven water kunnen houden. Een groot deel van het (familie)vermogen is de laatste jaren verdampt. Visbestanden zijn weliswaar op peil, maar sommige vissoorten lijken hun heil elders te zoeken. De geschiedenis heeft bewezen dat alleen diegenen die tijdig mee veranderen kans hebben om te overleven. De meeste verdienmodellen zijn niet mee geëvolueerd met de ontwikkelingen (al is dat achteraf altijd makkelijk om te constateren). In de visserijsector komen we nog steeds tegen dat visserijondernemers te veel denken in termen van besomming en te weinig in termen van visserijresultaat.

De laatste jaren is er voor de meeste visserijondernemingen niet genoeg overgebleven om op een gezonde manier te kunnen herinvesteren, laat staan innovatief bezig te zijn. Bedrijven leveren al een aantal jaren te weinig op om op de lange duur levensvatbaar te blijven. Geen wonder dat vissers inmiddels hun kotters hebben aangemeld voor sanering. Een aantal ondernemers heeft al eieren voor hun geld gekozen en zijn al tot sloop overgegaan. Anderen hebben nog tot eind juli 2023 de tijd om hun vaartuigen onklaar te maken en een vaststellings-verzoek in te dienen. Einde verhaal… of toch niet?

Hoe zit het met de blijvers die de drive hebben om door te gaan?

Economische kansen zijn er, want de visprijzen stijgen, de wereldconsumptie neemt toe, vis is een duurzaam en hoogwaardig voedselproduct en met het oog op de platvis blijft er een goede markt bestaan. Rabobank wereld-vis-analyse laat zien dat er genoeg groei in de handel van vis zit (1). Kansen benutten als de prijs hoog is, dat is het motto! Sturen op kosten en zo efficiënt mogelijk de vis binnenhalen. Geen hogere wiskunde dus.

Moet je de vis wel weten te vangen tussen allerlei obstakels op zee, concurrentie van buitenlandse vloten en regelgeving vanuit de overheid. Goed rentmeesterschap, wat tegenwoordig duurzaamheid heet, moet daarbij hoog in het vaandel staan. Niet alleen daarover praten, maar ook doen en er transparant over rapporteren. De verkleining van de vloot, in het tempo waarmee de huidige saneringsronde is ingezet, resulteert naar verwachting in een inkrimpende aanvoer en kan problemen op gaan leveren voor toeleveranciers en afnemers. Deze ketenpartners gaan mogelijk naar alternatieven op zoek. Ook een veelgehoorde kreet is dat bemanningen, die veelal in een maatschap aan boord van de kotter hun werkzaamheden verrichten, naar een baan aan de wal overgaan en verloren zijn voor het vak. Waar liggen dan de kansen…?

Onderscheid maken tussen ondernemen en het beroep van visser

Vanuit de overheid worden visserijondernemingen gezien als volwaardige bedrijven, gerund door ondernemers. Dat betekent dat men ervan uitgaat dat van iedere ondernemer verwacht mag worden dat zijn of haar doel is: kapitaal en arbeid laten renderen (oftewel met geld geld maken). Overheid, bankiers en financiers investeren, niet zonder reden, graag in goedlopende businessmodellen! Daarvan uitgaande geldt dus dat de onderneming moet worden gestuurd op liquiditeit en rentabiliteit. Een onderneming moet worden onderhouden, geolied zijn en worden gekoesterd, zodat geïnvesteerd vermogen kan groeien.

Een ondernemer wordt geacht te kunnen sturen op inkoop, kostenbewaking, marge maken en verkopen. Als de machine goed draait wordt er namelijk waarde aan een product of dienst toegevoegd. Dit is een steeds belangrijker argument in de samenleving: toegevoegde waarde. Op weg naar 2030 gaat de hele wereld steeds meer focus leggen op toegevoegde waarde hebben voor de samenleving. Inmiddels worden grote multinationals al verplicht te rapporteren op de toegevoegde waarde die zij maatschappelijk gezien hebben. Op wereldniveau zijn er klimaatdoelstellingen gelanceerd, die tegelijkertijd geïmplementeerd worden met een nieuwe tijdsgeest van duurzaamheid. Nadenken over grondstoffengebruik, toekomstige generaties en samenleven op aarde. Een hernieuwde focus op de taak die De Schepper ons al gegeven had, namelijk heersen over (beheren van) alle planten en dieren op aarde, in de zeeën en in de lucht. Voor vissers en boeren is de afhankelijkheid van de natuur een gegeven, iets wat wel eens makkelijk vergeten wordt. Er kan daarom soms minder goed en minder snel op de opbrengsten worden gestuurd.

Het beroep van visser is een ambacht dat veelal van vader op zoon is geleerd. En het is waar dat in de loop van de tijd ambachten kunnen verdwijnen door innovaties. Het ambacht van visser draagt bij aan het product verse vis, in het veel grotere geheel van de voedselvoorziening. Door de ontwikkelingen in de techniek en de complexiteit van onze samenleving heeft het ambacht steeds meer plaatsgemaakt voor innovatief ondernemerschap. De samenleving eist van ons dat de vis duurzamer gevangen wordt. De kwaliteit van het product wordt na vangst gewaarborgd, door het te koelen of te bevriezen. De visserman voegt waarde toe door zijn vakkennis en mag daarvoor beloond worden. Hoeveel die toegevoegde waarde is, kan inzichtelijk worden gemaakt door te meten en daarop te rapporteren naar afnemers. Transparantie is tegenwoordig ook in andere sectoren op zichzelf al een waardevermeerdering in de keten. De uitdaging ligt er voor de vakman in dat hij naast zijn vak goed te verstaan, hij zich ook zal moeten bekwamen in alle stappen van het proces van waarde toevoegen. Het is een hele uitdaging om daarin mee te veranderen en om alle taken volledig en professioneel te beheersen. De ondernemer zal veel moeten leren over de technieken en de bijbehorende houding die van hem verwacht wordt als professional in deze keten van waardevermeerdering. Hoe de samenleving aankijkt tegen zijn rol van waarde toevoegen is nu en zeker straks in 2030 allesbepalend voor het bestaansrecht van elke willekeurige onderneming.

Waarom beschrijven we hierboven de basis van ondernemen in de visserij-aanvoerketen?

In de adviespraktijk blijkt maar al te vaak dat ondernemers in sommige talenten uitblinken, maar andere talenten juist missen. Veel visserijondernemers verstaan het vak van vis vangen en varen op zee aan boord van een kotter en doen uitstekend werk. Ondernemen, marktverkenning en sturen op cijfers wordt vaak als een noodzakelijk kwaad ervaren en het liefste aan de boekhouder overgelaten. Een bekend fenomeen dat zich voordoet in de sector wordt door de meesten herkend: het handelen op gevoel en gewoonte. Als bijvoorbeeld de brandstofprijzen laag zijn en de visprijs goed, wordt er vaak opportunistisch gehandeld. Gedurende die tijd worden er wel goede kasstromen gegenereerd, maar die opbrengsten verdwijnen veelal meteen richting aflossing en ad hoc besluiten die additionele kosten met zich meebrengen. Al jaren blijft er binnen veel bedrijven niet genoeg vermogen over om in verjonging en innovatie van de vloot te investeren.

Een gezamenlijk productschap is er ook al een tijd niet meer, dus marketing van het product vis landt niet goed en er worden nauwelijks nieuwe markten aangeboord. Visverwerkers hebben genoeg alternatieve kanalen en zijn steeds minder afhankelijk van vers aangevoerde vis uit de Noordzee. Visserijondernemers kunnen ook in andere sectoren hun licht opsteken of zich uitvoerig laten adviseren hoe die sectoren zichzelf opnieuw hebben uitgevonden. Zoveel veranderingen tegelijk, kun je dat als ondernemer nog allemaal alleen behappen?

Als zelfstandig ondernemer alleen doorgaan of nu samen een coalitie vormen en eensluidend naar buiten gaan treden?

De sector wordt al tijden door allerlei raadgevers en ministers opgeroepen om samen te gaan werken. Die boodschap is overigens ook breder aan het MKB gericht (2). Volgens MKB Nederland zijn in 2030 veel MKB-bedrijven omgevormd tot grotere coöperatieve verbanden. Om bijvoorbeeld personeel aan zich te binden en de betrokkenheid van het personeel te waarborgen, denkt men dat er veel meer coöperatief gedacht zal gaan worden. We zien in andere sectoren momenteel al allerlei initiatieven ontstaan, zoals boeren die met klanten samen optrekken. Deze klanten nemen bewust aandelen in het boerenbedrijf en stellen zich er zo zeker van dat ze voorzien worden van biologisch geteelde groenten. Ook het voorbeeld van wijnhandelaren die hun klanten aan zich binden door kwaliteit te leveren, maar waar de klanten op hun beurt deel gaan nemen als participanten. Ze geloven in de onderneming en willen juist graag meedoen in het waarde toevoegen aan de samenleving.

Samenwerken in de visserijsector

Er zijn nog zeker mogelijkheden voor meer samenwerking. Bijvoorbeeld, zoals eerder genoemd, het vormen van nog sterkere coöperatieve verbanden. De krachten dus nog verder bundelen in de aanvoersector. Samenwerken en één geluid laten horen is ook het advies van de nieuwe minister Adema. Hij sprak de visserijondernemers op 18 november toe in Scheveningen met de volgende aanmoedigingen: ‘Coalities vormen met het buitenland. Samen optrekken. Kom met plannen om te innoveren en zorg voor korte lijnen, zodat je zekerheden in Brussel kunt creëren. Zo voorkom je dat bodemberoerende visserij wordt afgeschoten.’ (3)

Duidelijk mag zijn dat er op alle terreinen geïnnoveerd moet worden, van bedrijfsmodel via vistuigontwikkeling naar samenwerken op de Noordzee, die inmiddels voor veel doeleinden gebruikt wordt. De grootste innovatie zit echter in het veranderen van het denken van alle partijen die nu deel uitmaken van de visserijaanvoersector. De visserijondernemer enerzijds, maar ook de grote rederijen, de handel en uiteindelijke consumenten in de keten zullen zich moeten gaan realiseren dat samen optrekken de beste keuze is. Samen waarde toevoegen dus!

Maar leidt dat tot een eerlijke prijs voor een prachtig product?

Samen optrekken en elkaars taal leren spreken. De consument van 2030 wil betalen voor een duurzaam geoogst (gevangen) product. Dat product zal transparant aangeboden moeten worden vanuit een keten die zichzelf professioneel tentoonstelt. Die keten wil graag waarde toevoegen en bijdragen aan het goed onderhouden van de natuurlijke bronnen. De consument van 2030 denkt en handelt vooral veel digitaal en bestelt via digitale platforms op het internet. Die consument is bezorgd over de voetprint die hij of zij maakt en wil het liefst al bij zijn bestelling weten wat zijn bijdrage is aan het milieu. De ondernemer die daarop weet in te spelen en transparantie en duurzaamheid uitademt maakt de beste kansen om deze consumenten aan zich in de coöperatieve keten te binden. De ondernemers in de (toekomstige) visserijsector die samen deze propositie bij de consument aan de man weten te brengen zullen overleven. Samenwerken begint met het verleden achter je te laten.

Vooruit kijken naar 2030

Hoe ziet de wereld er uiteindelijk dan in 2030 uit? En daarna? Dat is voor de meeste ondernemers een vraag waarop ze vaak geen antwoord hebben; dat weet niemand immers toch? Klopt, toch helpt het bestuderen van trends en transities en die te vertalen naar scenario’s bij het verkrijgen van inzicht. Naast de wereldwijde energietransitie zijn er in Nederland op dit moment tenminste een drietal grote transities gaande - digitalisering, duurzaamheid en demografie - die tegelijkertijd een zeer groot beroep doen op het aanpassings- en vernieuwingsvermogen van een ieder. (2)

Wij dagen ondernemers vaak uit door hen de vraag te stellen: “Waar wil je over vijf jaar staan?”

Zoek de samenwerking op, zorg dat je een plan hebt en leer dat goed te communiceren!

Goed en tijdig de visie communiceren met allerlei stakeholders, met name diegenen die invloed hebben op de geldstromen, is een absolute must.

Rob Barkel BSc. MBA

Bedrijfsadviseur Maritiem

Werkzaam bij Flynth adviseurs en accountants Urk
Email: rob.barkel@flynth.nl - Telefoon: +31 6 15012031

(1) https://www.rabobank.nl/kennis/d011265652-world-seafood-map-2022-handel-in-vis-en-zeevruchten-blijft-sterk

(2) (https://www.mkb.nl/sites/default/files/ondernemen_voor_brede_welvaart.pdf)

(3) https://www.schuttevaer.nl/nieuws/actueel/2022/11/23/minister-adema-bij-oma-toos-in-gesprek-met-getergde-vissers/?gdpr=accept