Beter een scharretje dan avocado

AMSTERDAM – ‘Duurzame vis bestaat niet’. Het is de suggestieve titel van het debat zaterdagavond 11 juni in de grote zaal van De Balie in Amsterdam. Gespreksleider: de bekende publicist en tv-maker Teun van de Keuken. Een van de hoofdrolspelers: schipper Hendrik Kramer van de MDV 2. Jan Willem Henfling doet verslag.

,,Zaterdagavond 11 juni loopt de grote zaal van De Balie in Amsterdam verrassend vol voor het debat, georganiseerd door de Pointer-redactie van KRO/NCRV samen met de staf van De Balie. Bij binnenkomst valt onmiddellijk een grote tafel op met wat stoelen aan slechts een kant, en op een kistje voor de tafel een mooi uitgelichte schaal met een forse rode poon en een middelmaat schol. 

Verspreid door de zaal gedekte tafeltjes als in een restaurant. Voor iedere deelnemer ligt daar een schoteltje met een maatjesharing. In de loop van het debat worden nog een stukje gebakken schol en een gegrilde gamba uitgereikt. De haring is machinaal gesneden, onvoldoende gerijpt, metalig en ietwat ranzig van smaak. Schol van de Noordzee en gamba van het Leidseplein zijn gelukkig ok.

Van de Keuken trapt klokslag 8 uur af met de culinaire en politieke vraag van de avond: hoe kunnen we in de toekomst duurzaam blijven eten uit de Noordzee? Tenslotte verlangen we wel erg veel van de zee: energie, scheepvaart, natuur, zand, vis. Opmerkelijk zijn de uitkomsten van een snelle enquête waaraan het publiek wordt onderworpen. Het blijkt dat een kleine minderheid van de aanwezigen wekelijks vis eet, slechts een viertal regelmatig een hele vis koopt en maar twee personen toegeven bij aankoop van vis vragen te stellen over duurzaamheid.

Alleen nog als cultuur?

Als eerste wordt Frits Loomeijer (onder andere voormalig directeur Maritiem Museum Rotterdam) bevraagd over de duurzaamheid van de haringvisserij (een volmondig ja), over het belang van de visserij voor de Nederlandse economie en werkgelegenheid (verwaarloosbaar), over de visconsumptie (relatief beperkt) en waarom we ons dan politiek zo druk maken over de visserij. Loomeijer noemt Nederland geen vissersland, maar vervolgens betoogt hij dat visserij wel nog steeds deel uitmaakt van de cultuur en daardoor ook voor de politiek een heet hangijzer blijft. Van de Keuken vraag zich hardop af of we niet veel problemen oplossen door de visserij alleen nog voor zijn culturele functies te handhaven. De vis die we hier consumeren komt voor het grootste deel toch al uit het buitenland.

Anne Mae van Tilburg (Pointer-redacteur) komt uitleggen waarom de kleine bedrijfstak visserij zoveel aandacht van Pointer kreeg. Het zijn, zegt zij, de voor tv aantrekkelijke beelden van stoere mannen die bij nacht en ontij vis uit zee halen en de spannende relatie tussen natuur en productie met bodemberoering, brandstof en bijvangst als criteria. Bovendien vond ze een bij dat beeld passende visser, Hendrik Kramer, die op alle duurzaamheidspunten goed scoort, maar het financieel nauwelijks trekt. Van Tilburg verduidelijkt dat de duurzaamheidscriteria van visserij en overheid geen rol spelen in de handel, waar een uit Alaska ingevlogen zalm met MSC-keurmerk even duurzaam is als een schol uit de Noordzee.

Visserman Hendrik Kramer en vishandelaar Jakob Doorn (Versvishandel Jan van As) worden uitgedaagd om het duurzaamheidsdilemma verder uit te werken. Van de Keuken gebruikt zijn volledige trukendoos aan onnozele vragen, afleidingen en bewuste misinterpretaties, maar krijgt Doorn en Kramer niet op één bruikbare lijn met zicht op een duurzaam begrip tussen visser en handel. Ja, ze zijn het met elkaar eens dat zomerschol duurzamer is dan paaizieke schol, maar zodra hij in het nauw komt springt Doorn soepel naar inktvis, om vast te stellen dat Kramer dan toch wel jaarrond dezelfde kwaliteit moet kunnen leveren…

Stukken uit een eerdere Pointer-uitzending worden vertoond; ook de bedrijfsleider van Sligro kan geen duurzaam gevangen vis aanwijzen en heeft net als Doorn alleen klanten die op prijs inkopen. Kramer krijgt en neemt uitvoerig de tijd om te laten zien dat zijn doel om 80 procent brandstof te besparen is gehaald, maar Doorn stelt vast dat zijn product niet onderscheidend is en daarom niet meer opbrengt dan dat van de boomkorvisser. De tekortkomingen van MSC komen weer aan de orde, waarop Kramer vaststelt dat duurzaamheid wel is te meten, ‘want de brandstofbrief liegt niet’ en van hem kun je de CO2 van de vliegreis ook nog optellen bij het duurzaamheidslabel. Het publiek geniet van een dynamisch, bij tijden geestig gesprek, maar uiteindelijk blijft het bij een discussie tussen doven.

Utopie op de Noordzee

Laura Bromet (Kamerlid Groen Links) en Tinka Murk (hoogleraar Mariene Ecologie, Wageningen) nemen de plaats in van Jakob Doorn. Kramer mag blijven. Bromet ziet grote parallellen tussen veehouderij en visserij, omdat de relatie tussen de prijs die de producent ontvangt en wat de consument betaalt volledig weg is. Het duurzame alternatief wordt weggeprijsd en de supermarkteigenaar wordt schatrijk.

Pointer onderzocht eerder het dilemma duurzaamheid in de visserij en bevroeg minister Henk Staghouwer (van de Keuken citeert zijn bijnaam: ‘minister Slag om de Armhouwer’). De film wordt vertoond. Inderdaad, de minister vindt dat nieuwe regels moeten zorgen dat duurzaamheid wordt beloond. Maar hoe dan? De minister choqueert door zijn resolute en consistente vaagheid! Van de Keuken stelde hem voor met de meest duurzame visser te gaan praten, omdat die de oplossing heeft.

En, vraagt Van de Keuken aan Kramer, wat kwam daar uit? Een eerste ontmoeting heeft daadwerkelijk plaatsgevonden en de minister zei dat dit het is wat hij zocht, zegt Kramer. ,,We zouden spoedig verder praten. Sindsdien is het stil gebleven.’’

Bromet is niet verbaasd, door haar recente ervaringen met de minister; het kan nog veel erger. Hoe lost zij het duurzaamheidsprobleem dan op? Ze komt met het bekende rijtje: belasten, stimuleren, regels, maar daar blijft het bij. Murk ziet de sleutel tot het oplossen van het duurzaamheidsprobleem in het belasten van alle CO2, vangst, verwerking, transport et cetera, want het klimaatprobleem is gigantisch. Bovendien is import van vis voor de Nederlandse markt niet nodig, omdat de Noordzee volgens haar nog veel productiever kan worden.

Hoe en waar? Bijvoorbeeld in gebieden waar je toch al niet mag vissen vanwege windmolens. Daar worden dan wieren en schelpdieren geproduceerd aan kabels en rond aan te leggen bodemstructuren, waar gigantische kreeften verschijnen. Grotere biodiversiteit is de bijvangst. De visser kan gewoon blijven vissen in de gebieden die vrij zijn en profiteert zelfs, want door de grote productiviteit zwemmen dikke vissen en wandelen enorme kreeften langs de randen van de beschermde gebieden zomaar het net van de langsvarende visserman in. Een waar utopisch beeld!

Scholletje en scharretje

Het debat valt me kwalitatief en inhoudelijk tegen. Na een warrig laatste kwartier, waarin de jacht op eenden, dierenwelzijn, visteelt, een meer vegetarisch dieet en nog veel meer aan de orde komen, sluit Kramer nuchter af: ,,Ik denk toch dat je vanwege duurzaamheid beter een scharretje of scholletje kunt eten dan een avocado.’’ Het slotapplaus maakt duidelijk dat hij het publiek grotendeels overtuigd heeft, maar of hij overtuigd werd dat straks rendabel kan worden gevist in het voor de visserij resterende stukje Noordzee blijft een open vraag na deze avond.’’

Jan Willem Henfling