Kennisdossier ‘Stikstof’ online
Wat betekenen de maatregelen?
Vistikhetmaar.nl is het platform voor kennisuitwisseling in de visserij. Op deze website worden dossiers bijgehouden over actuele thema’s in de visserij en lesmateriaal voor het vak visserijkunde. Vistikhetmaar.nl is eigendom van de Sectorraad Visserij, waarin vertegenwoordigd zijn: Redersvereniging voor de Zeevisserij, VisNed, Nederlandse Vissersbond en CNV Vakmensen. Dankzij Europese subsidie uit het EFMZV-fonds kan het kennisplatform uitgebouwd worden.
UTRECHT - Tegen de maatregelen en plannen van het kabinet om het stikstofprobleem de komende jaren aan te pakken is in de zomer van 2022 flink geprotesteerd. Vooral boeren zijn boos, omdat de plannen een bedreiging vormen voor het voortbestaan van hun bedrijf. Ook voor de kustvisserij hebben de stikstofplannen consequenties, omdat bijvoorbeeld de garnalenvissers in of dichtbij stikstofgevoelige gebieden vissen. In het nieuwe Vistikhetmaar kennisdossier wordt ingegaan op wat stikstof precies is, waar het vandaan komt en wat het stikstofprobleem inhoudt. Daarnaast worden vragen besproken als: wat zijn de aangekondigde maatregelen, en welke consequenties heeft dit voor de visserij? Dit kennisdossier zet de feiten op een rij.
Wat is stikstof?
Stikstof is een scheikundig element met symbool N. In de lucht vormt het een kleur- en reukloos gas (N2). Het is overal om ons heen, ongeveer 78% van alle lucht bestaat uit stikstofgas. Stikstofgas is van zichzelf niet schadelijk voor ons of de natuur. Maar andere verbindingen van stikstof in de lucht kunnen wel schadelijk zijn.
Dat zijn stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). Voor mensen zijn vooral stikstofoxiden (NOx) schadelijk. Dat komt omdat die door kunnen dringen tot in de kleinste vertakkingen van de luchtwegen. Hierdoor gaan de longen minder goed werken en kunnen mensen luchtwegklachten en astma-aanvallen krijgen.
In de natuur kunnen stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3) zorgen voor een overschot aan voedingsstoffen in de bodem en kan de bodem verzuren. Daarnaast zorgen deze stoffen ook voor zure regen. Stikstofoxiden komen vooral vrij bij verbranding van fossiele brandstoffen, bijvoorbeeld door uitlaatgassen van het verkeer en de uitstoot van industrie. Het grootste deel van de uitstoot van ammoniak in Nederland is afkomstig van de landbouw.
Het stikstofprobleem
De problemen met stikstof in Nederland spelen al lang. Nederland is een klein en dichtbevolkt land met veel intensieve landbouw, waardoor de druk op de natuur groot is. In de jaren ’80 van de vorige eeuw was er veel aandacht voor zure regen. Zure regen ontstaat door onder andere zwaveldioxide (SO2), stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). Naast zwavel ging het toen al om het stikstofprobleem waar we het nu nog steeds over hebben.
Door allerlei maatregelen is de uitstoot van deze stoffen vanaf de jaren ‘90 sterk gedaald. De uitstoot van stikstofdioxide daalt nog steeds elk jaar, maar sinds 2010 is de uitstoot van ammoniak ongeveer hetzelfde gebleven. Ondanks de daling blijft het stikstofprobleem in Nederland bestaan.
In 2015 introduceerde de overheid daarom het Programma Aanpak Stikstof (PAS). PAS was een programma gericht op het versterken van de natuur en het mogelijk maken van economische ontwikkelingen. Aan de ene kant nam de overheid stikstof-herstelmaatregelen in de natuur, terwijl bedrijven toestemming kregen voor activiteiten die stikstof-uitstoot veroorzaken. Met het PAS was het dus mogelijk om direct allerlei activiteiten met nadelige gevolgen voor de natuur uit te voeren, terwijl maatregelen die juist ten gunste zijn van de natuur dan nog niet zijn uitgevoerd. Je neemt dus als het ware een voorschot op ten koste van de natuur.
Dikke streep door PAS
Volgens de Raad van State mag dat niet en daarom werd het PAS in 2019 ongeldig verklaard. Als gevolg daarvan mogen er sindsdien geen nieuwe activiteiten worden uitgevoerd zonder dat de extra stikstofuitstoot die hiermee gepaard gaat wordt gecompenseerd.
Door de uitspraak van de Raad van State moest de Nederlandse overheid weer terug naar de tekentafel om na te denken over een stikstofaanpak waarbij zowel de natuur wordt versterkt, als ook het bedrijfsleven verder kan. In het huidige kabinet is daarom ook een speciale minister voor Stikstof en Natuur aangesteld.
Visserij
Ook de scheepvaart en visserij dragen bij aan het stikstofprobleem. Vooral de stikstofoxiden die worden uitgestoten door verbrandingsmotoren vormen een probleem. In 2022 verscheen een rapport waarin staat beschreven dat de scheepvaart (inclusief binnenvaart en visserij) verantwoordelijk is voor 3,4% van de stikstofdepositie op stikstofgevoelige natuur in Natura 2000-gebieden in Nederland.
De emissie van visserij bedraagt 1,9% van de uitstoot van de scheepvaartsector. De visserij is daarmee verantwoordelijk voor 0,06% van de stikstofdepositie op stikstofgevoelige natuur in Natura 2000-gebieden in Nederland.
Ondanks deze lage uitstoot heeft een deel van de visserij een stikstofprobleem. Dat komt doordat vissers die in Natura 2000-gebieden vissen moeten beschikken over een geldige natuurvergunning volgens de Wet natuurbescherming (Wnb). Om een nieuwe vergunning te krijgen dienen vissers vanaf nu ook een stikstofparagraaf in te vullen. Uitstoot in de kustzone kan namelijk terechtkomen in Natura 2000-gebieden op land.
Het indienen van zo’n stikstofparagraaf is alleen heel lastig omdat het stikstofbeleid zich vooral richt op de situatie op land. Zo gaat het AERIUS-model dat men gebruikt voor het berekenen van de stikstofdepositie uit van de stikstofuitstoot in het gebied waar de activiteit plaatsvindt. Voor een boer is dat bijvoorbeeld haar/zijn grondgebied. Voor een visser is dat natuurlijk veel lastiger, want een garnalenvisser heeft veel meer visgebied dan een boer land heeft. Bovendien werkt een boer altijd op zijn eigen stuk land, terwijl een garnalenvisser niet elke dag in hetzelfde gebied vist.
Oplossingsrichtingen
Hoe dan ook, de visserij zal net als andere sectoren iets moeten doen op het gebied van stikstofuitstoot. In het kennisdossier wordt bovenstaande uitgebreider uitgelegd en zal ook worden ingegaan op mogelijke oplossingsrichtingen.
Via deze link is het kennisdossier ‘Stikstof’ te vinden: https://vistikhetmaar.nl/dossiers/stikstof/.
Vragen? Stuur dan een berichtje op info@vistikhetmaar.nl of benader ons via Facebook, Instagram of Twitter (@Vistikhetmaar)!
Tamar Poppelier
