Schelpdierconferentie op Neeltje Jans
Goeie keus, maar productie moet omhoog
NEELTJE JANS – Als het op duurzaamheid en gezondheid aankomt zijn schelpdieren een uitstekende keus. De productie in Europa neemt echter af. Wat moet er gebeuren om die trend te keren en hoe reëel is kweken op volle zee? Organisatoren Aad Smaal, Jaap Holstein en Jasper van Houcke doen verslag van twee dagen lezingen.
De zevende internationale Schelpdierconferentie, die op 17 en 18 maart werd gehouden op Deltapark Neeltje Jans, trok meer dan 250 deelnemers. Na het versoepelen van de covidmaatregelen was er veel animo om elkaar weer te ontmoeten.
De eerste spreker, professor Ray Hilborn, gaf een overzicht van energiegebruik, koolzuur- en stikstofuitstoot en watergebruik bij de productie van diverse typen voedsel, zoals vlees, kip, tomaat, zeewier en schelpdieren. Op de meeste aspecten scoren schelpdieren bijzonder goed. Stikstofuitstoot is bij schelpdieren zelfs negatief; er worden geen meststoffen ingezet.
Hilborn maakte duidelijk dat schelpdieren kansrijk zijn als vervangers van minder duurzame andere eiwitbronnen. Zijn advies: meer gebruik maken van voetafdruk-analyses (Life Cycle Analyses) om te beoordelen hoe duurzaam producten eigenlijk zijn.
Voor de Nederlandse schelpdierkweek is dit ontwerp verder uitgediept door Geert Hoekstra en Marnix Poelman van WUR. De vraag is hoe positieve effecten - vaak aangeduid als ecosysteemdiensten – in de prijsvorming kunnen worden meegenomen. Naast duurzame productie is het voor de consument belangrijk inzicht te hebben in de kwaliteit van producten: is het wel gezond?
Jasper van Houcke van de HZ University of Applied Sciences liet zien dat er wel veel algemene kennis is van de voordelen van voedsel uit zee, maar dat specifieke gegevens over de gezondheidsclaims voor de consumptie van schelpdieren niet zomaar te vinden zijn. Het enige harde gegeven is dat de vetzuren DHA en EPA in mosselen effectief zijn in het verminderen van het risico op hart- en vaatziekten. Gericht onderzoek met een testgroep en een controlegroep laat zien dat één keer per week mosselen eten de gehalten aan goede vetzuren in het bloed op een hoger niveau brengt, met minder risico op hartfalen.
Door de tweede keynote spreker, Margreet van Vilsteren van Good Fish, werd aangekaart dat mosselen inderdaad duurzaam en gezond zijn, maar dat de consument moeilijk wordt bereikt. Dit geldt zeker voor de jongere generaties. Er is dus meer inspanning nodig om duurzaam geproduceerde en gezonde voeding ook op het bord te krijgen. Zij presenteerde een programma om dit voor mosselen te bereiken, met een strategie gericht op de 1,6 miljoen Nederlanders van 25 tot 35 jaar. Jongeren van de mosselnetwerkgroep, die een pitch gaven tijdens de conferentie, spelen daar een belangrijke rol in.
Afnames
Schelpdieren kunnen dus bijdragen aan een gezond en duurzaam dieet, maar dan moet er wel voldoende worden geproduceerd. Het paradoxale is echter dat de productie binnen Europa al jarenlang daalt. Door Hans van Oostenbrugge en Jacob Capelle van WUR is meegewerkt aan een analyse van de trends in schelpdierproductie in Europa. In het artikel dat hierover is verschenen wordt ook ingegaan op de oorzaken van de afnames in heel Europa.
De zaal kreeg de gelegenheid de sterktes/zwaktes en de kansen/bedreigingen van de mosselkweek in Nederland te duiden. Via een link verscheen de score per item op het scherm. Het gebrek aan kweekruimte is de belangrijkste zwakte en verder de lage prijs. Sterke punten zijn de lage impact op het milieu en de goede marktpositie. Belangrijkste bedreigingen zijn: stormschade, mede in verband met klimaatverandering, en gebrek aan mosselzaad. De grootste kansen ziet men in uitbreiding van de consumptie en kweek op zee.
Vanuit de EU worden er visies ontwikkeld en plannen gemaakt om voedsel uit zee te promoten. Door Felix Leinemann van DG Mare werd uit de doeken gedaan wat er op schelpdiergebied op de agenda staat. Er is wat hem betreft volop erkenning van schelpdieren als gezonde en duurzame eiwitbron en de rol die de productie speelt in de green deal en de blue economy. Hij ziet vooral mogelijkheden in combinaties op zee met windparken, zeewierteelt en mogelijk ook met visteelt in de vorm van integrated multi-trophic aquaculture (IMTA). De uitvoering van dit beleid is een zaak van de nationale overheden.
Daarover gaat de bijdrage van Nanou Beekman van het ministerie van LNV. Zij ging in op het nieuwe schelpdierbeleid voor de komende tien jaar. Daarin wordt de ruimte voor experimenten nader ingevuld en worden zaken geregeld zoals de oogst van tapijtschelpen en kokkels in de Oosterschelde en de mogelijkheden voor kweek op zee.
Tijdens de beurs is de handtekening van de schelpdiersector gezet onder de Blue Deal, gericht op natuur-inclusieve schelpdierkweek op zee. LNV is een van de ondertekenaars. Minister Staghouwer zou persoonlijk tekenen die middag, maar daar kwam een kamerdebat tussendoor. Via een korte videoboodschap zei hij dat hij graag helpt om de deal, die echt past bij Zeeland, tot een succes te maken en dat hij graag eens een mosseltje komt eten. De honneurs werden door Nanou Beekman waargenomen. De Blue Deal is verder getekend door Jo-Annes de Bat van de provincie Zeeland, Edie Engels namens de PO Mosselen, Mascha Dedert van de Zeeuwse Milieu Federatie, Dick ten Voorde van Impuls Zeeland en taskforce-voorzitter en trekker van de Blue Deal Wouter van Zandbrink (De Mosselhandel).
Lage prijzen
Voorafgaand aan de conferentie was er op 16 maart bij de HZ in Middelburg een internationale workshop gehouden over kansen en bedreigingen van de schelpdierteelt. Addy Risseeuw van de PO Mosselen en tevens workshop-voorzitter deed kort verslag. Het blijkt dat in veel schelpdierproducerende landen dezelfde problematiek speelt: ruimtegebrek voor kweek, lage prijzen en dus weinig investeringsruimte, tekort aan gekwalificeerd personeel en complicaties met de regelgeving. Er waren deelnemers uit Italië, Frankrijk, Portugal, Verenigd Koninkrijk, Ierland, Duitsland, Denemarken, Noorwegen en Nederland.
Eva Hartog van de HZ University of Applied Sciences presenteerde de resultaten van een onderzoek naar de groei en de vorm van oesters in verschillende typen off-bottom kweeksystemen op enkele locaties in de Oosterschelde. Er zijn groeiverschillen tussen de locaties, en mandjes geven een betere groei dan zakken. De ronde vorm lukt beter met kweek in zakken die in het water hangen en met de golven meebewegen, aldus de voorlopige resultaten.
Meer ruimte vinden
Op dag 2 is het thema gericht op een nieuwe aanpak om de Blue Deal te verwezenlijken. Dat betekent verkennen wat er aan mogelijkheden zijn om in nieuwe gebieden meer ruimte te vinden, te beginnen bij de kustzone. Dat roept technische vragen op, vragen op het gebied van beheer en medegebruik en mogelijkheden om functies gezamenlijk te versterken, zoals kweek van mosselen en zeewier, of combinatie van kweek en natuurontwikkeling. En verder hoe bestaande knelpunten, bijvoorbeeld met stikstof, aangepakt kunnen worden.
Dit punt stond centraal in de eerste sessie op vrijdag. Door Cora Seip (PO Mossel) en het team van LGL legal, Megan Claessen en Werner Lindhout, werd uitgelegd waar de stikstofproblemen vandaan komen en hoe de berekening in elkaar zit. André de Bie van Damen Shipyards liet zien welke technische oplossingen er in ontwikkeling zijn wat betreft emissies van CO2, stikstofverbindingen en roetdeeltjes. Er bestaat al een breed assortiment aan mogelijkheden en combinaties, zoals diesel met elektrische units.
De rest van de dag ging vooral over kweek op zee, met een overzicht van de ontwikkelingen in de omringende landen. Emma Sheehan (Plymouth University) presenteerde resultaten van onderzoek aan de offshore longline mosselkweek van het echtpaar Holmyard langs de Zuid-Engelse kust. Dit is gericht op het effect van de farm op de biodiversiteit. Op en rond de farm komen nu veel meer soorten voor dan in het controlegebied.
Nancy Nevejan (Universiteit Gent) gaf een overzicht van diverse projecten langs de Belgische kust, gericht op de combinatie van mosselkweek, zeewierkweek, herstel en kweek van platte oesters, ten dele uitgevoerd in windfarms. Harald Sveier van Leroy Seafood liet zien hoe in Noorwegen zeewier- en mosselkweek wordt gecombineerd, deels ook samen met viskweek. Opmerkelijk is dat de mosselen primair worden gekweekt als toepassing in visvoer.
De kansen voor kweek op zee kwamen ook aan de orde in de vrijdagmiddagsessie. Joao Ferreira (Longline Environment Ltd) liet zien dat er al veel modellen zijn waarmee oogsten onder uiteenlopende condities voorspeld kunnen worden. Karel van den Wijngaard van Ark Natuurontwikkeling brak een lans voor de combinatie van schelpdierkweek en natuurherstel en gaf een aantal voorbeelden van geslaagde projecten elders. Zijn inbreng is onderdeel van de Blue Deal die door Wouter van Zandbrink nader werd toegelicht.
In de afsluitende keynote-presentatie ging Jaap van der Meer van WUR nader in op de speelruimte die het ecosysteem biedt voor kweek op zee. Het draait uiteindelijk om optimale benutting van de randvoorwaarden, in dit geval vooral plantenvoedingstoffen. Bij zeewierkweek gaat dit naar het zeewier en is er minder voor microalgen die als mosselvoer dienen. Met modellen kan worden berekend waar het optimum te vinden is.
Naast lezingen werden er korte presentaties gehouden als introductie van wat er op de beurs ze zien was. Die gingen onder meer over hoe kweekinstallaties te verzekeren zijn, wat je met digitalisering kan doen op schepen, wat de RVO voor de kwekers kan betekenen en welke mogelijkheden het MSC-label te bieden heeft. Verder presenteerde Colruyt plannen voor mosselkweek langs de Belgische kust en was er een filmpje van het mosselplatform van OOS. Sander van Gelderen gaf een pitch over bedrijfsopvolging.
Tijdens het diner op donderdagavond gaf Eva Verwijs ten overstaan van 130 gasten een pitch over de Young Seafood Leaders en was er een pitch van de mosselnetwerkgroep van het Slow Food Youth Network.
Schelpdieren scoren dus heel goed op duurzaamheid en dragen bij aan een gezond dieet. De populariteit onder jongeren is echter niet toereikend om het product ten volle te benutten, en er is meer nodig om het onder de aandacht te brengen. Dan moeten ze ook geleverd kunnen worden, en daar wringt de schoen. De Europese productie neemt af, ondanks beleid en subsidieprogramma's. Deze en vorige conferenties laten zien dat er nog onvoorstelbaar veel moet gebeuren om kweek op zee op relevante schaal voor elkaar te krijgen.
De lezingen, de pitches en de workshops zijn te vinden op www.schelpdierconferentie.com. De bijgaande beurs was goed bezet, met 26 stands en in het programma was veel tijd ingeruimd. Reacties waren positief. Er is belangstelling voor een vervolg.
