Afbeelding
Visserijnieuws

Toenemende belangstelling voor praktijkkennis van vissers in het visserijonderzoek

Algemeen

IJMUIDEN - De visserijsector, wetenschap en maatschappelijke organisaties werken samen in onderzoeksprojecten aan duurzaam visserijbeheer, zoals innovaties om selectiever te vissen en verbetering van de bestandsschattingen. Deze projecten worden gefinancierd uit het Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij. Over de onderzoekssamenwerking publiceren de partners in een eigen column in Visserijnieuws. Internationaal is er toenemende belangstelling voor het meenemen van ervaringskennis van vissers in het onderzoek. Wageningen Marine Research organiseerde hierover een sessie tijdens de jaarlijkse ICES-conferentie in Ierland.

Samenwerken met vissers in het onderzoek wordt internationaal steeds meer gemeengoed. Vroeger werd vooral samengewerkt rond visserijtechniek, maar de laatste jaren zien we ook dat vissers steeds vaker meehelpen met het verzamelen van gegevens. Vissers nemen bijvoorbeeld onderzoekers als waarnemers mee aan boord of verzamelen zelf gegevens voor de onderzoekers. In dit soort onderzoekssamenwerking gaat het vaak over het verzamelen van biologische gegevens voor de bestandsschattingen. Denk bijvoorbeeld aan gegevens over ondermaatse bijvangst.

De samenwerking tussen onderzoekers en vissers zorgt niet alleen voor betere gegevens, maar ook voor beter wederzijds begrip en heel veel gesprekken. En wat we dan vaak zien is dat vissers hun eigen bevindingen op zee gaan delen met onderzoekers. Kennis die ze vanuit hun ervaringen als visser opdoen, soms van generatie op generatie doorgegeven.

Ervaringskennis is voor onderzoekers vaak lastig om mee te nemen in het onderzoek. Hiervoor zijn verschillende redenen. 

Ten eerste wordt visserskennis soms beschouwd als ‘anekdotisch’, wat betekent dat iets als een specifieke ervaring van één of een paar vissers wordt gezien en dus niet of matig bruikbaar is. Vele vissers kunnen echter dezelfde ervaringen hebben. En ‘anekdotische informatie van vissers’ betekent niet dat die informatie minder waar is, maar dat die informatie niet systematisch is onderzocht, zoals onderzoekers dat doen.

Ten tweede is ervaringskennis van vissers, ook al is die goed onderzocht door sociale wetenschappers, vaak lastig in getallen uit te drukken. En dat is een probleem, want het onderzoek dat gebruikt wordt voor bijvoorbeeld vangstadviezen is gebaseerd op modellen, en die modellen hebben getallen nodig.

Dublin

Hoe kun je nou die ervaringskennis van vissers wél meenemen in het onderzoek? Dat was de vraag tijdens een speciale sessie tijdens de jaarlijkse wetenschappelijke conferentie van de Internationale Raad voor Onderzoek der Zee (ICES) in Dublin.

De sessie over het integreren van ervaringskennis van vissers in het visserij- en zeeonderzoek werd georganiseerd door Nathalie Steins van Wageningen Marine Research, Julia Calderwood van het Ierse Marine Institute en Talya Ten Brink van het Amerikaanse NOAA Fisheries. 

In totaal gaven 22 onderzoekers uit tien verschillende landen een presentatie. Ruim 120 deelnemers bezochten de sessie van Steins, Calderwood en Ten Brink live of online. Hiermee was deze sessie een van de drukst bezochte tijdens de conferentie. Dit geeft aan dat het onderwerp erg leeft.

Rijkdom

Uit de presentaties kwam naar voren hoe breed en diep de kennis van vissers reikt. Het gaat niet alleen over kennis over paaigronden, over migratieroutes, over ontwikkelingen in bestanden, over veranderingen op zee of over visnamigheid van netten, maar ook over sociale, economische, culturele en historische aspecten die een rol spelen bij de visserij en waar vissers op inspelen.

Er kwamen verschillende voorbeelden aan bod van projecten waarbij ervaringskennis van vissers was ingezet. Een zo’n voorbeeld is het overlevingsonderzoek in Frankrijk waarbij jonge tong werd gezenderd en vissers nauw betrokken waren bij het aanwijzen van paai- en kinderkamergronden, en het aanwijzen van geschikte plekken voor het plaatsen van de stations waarmee de signalen uit de zenders werden opgevangen.

Het vatten van de rijkdom aan kennis van vissers is niet altijd makkelijk. Daarom werd ook uitgebreid stilgestaan bij verschillende onderzoeksmethodes die sociale wetenschappers hebben om kennis van vissers op een systematische manier te verzamelen en bruikbaar te maken voor het onderzoek.

Hoewel visserskennis niet altijd in getallen is te vertalen en daarmee lastig is om in modellen te stoppen, zijn er ook andere manieren te bedenken om ervaringskennis van vissers mee te nemen. Je kunt bijvoorbeeld samen met vissers nadenken over de aannames die gebruikt worden voor het bouwen van de modellen.

Of je kunt met vissers naar de uitkomsten van modellen kijken en bespreken of dit wel of niet overeenkomt met wat zij op zee zien. Als het overeenkomt is dat een extra bevestiging dat de onderzoekers op de goede weg zijn. En als er verschillen zijn in de beleving van de vissers en van de onderzoekers is dat juist heel interessant, want waar komt dat dan door en leidt dat tot nieuwe inzichten?

Lessen uit de praktijk

In projecten waarbij actief een beroep wordt gedaan op de kennis van vissers staan twee sleutelwoorden centraal: (1) vertrouwen opbouwen en (2) continue communicatie. 

Wederzijds vertrouwen is essentieel, dat krijg je niet zomaar maar dat moet je verdienen en onderhouden. Uit de discussie kwam duidelijk naar voren dat goed luisteren, de tijd nemen voor gesprekken en altijd antwoorden op vragen die vissers hebben ontzettend belangrijk is. Ook is het belangrijk om (voor)oordelen rond ervaringen die vissers hebben aan de kant te zetten, zelfs als onderzoekers vanuit hun wetenschappelijke opleiding denken dat het om (bij)geloof gaat. 

Als je vissers en hun kennis actief wilt betrekken in je onderzoek, dan is het ook belangrijk om de vissers vanaf het begin mee te nemen in de onderzoeksopzet. Wat drijft hun keuzes? En hoe beïnvloedt dat de aannames van het onderzoek en de opzet van het onderzoek?

Waarde soorten kennis

We stonden ook stil bij de waarde van het gebruik van verschillende soorten kennis in het visserijonderzoek. Het is niet zo dat één soort kennis bij voorbaat de beste is. Natuurwetenschappelijke kennis, zoals visserijbiologie, is net zo relevant als sociaalwetenschappelijke kennis, zoals antropologie. En kennis van getrainde onderzoekers is net zo belangrijk als ervaringskennis van vissers. 

Het combineren van kennis uit verschillende wetenschappelijke disciplines en praktijkkennis is waar het om gaat. De Canadese onderzoeker Rob Stephenson vatte dat heel mooi samen: ,,Een ecosysteem is tegelijkertijd ook een sociaal systeem. Als we waarde hechten aan en inzicht willen krijgen in het volledige systeem, dan omvat dat per definitie kennis, ervaring en expertise van visserijgemeenschappen.’’

Tijdens de sessie werd ook de vraag gesteld of er binnen het onderzoek en beleid voldoende processen zijn om signalen van vissers over wat er op zee gebeurt op te vangen. Hierbij werd het voorbeeld van de instorting van het noordelijke kabeljauwbestand in Canada begin jaren 1990 als voorbeeld gebruikt, ooit de grootste demersale visserij ter wereld. Kustvissers hadden al een paar jaar hun zorgen gedeeld over de achteruitgang van het bestand omdat ze steeds minder vingen, maar wetenschappers en het beleid namen deze praktijkinformatie niet serieus. Was dit wel gedaan, dan had men het tij wellicht nog kunnen keren. Het hanteren van de voorzorgsbenadering zou ook moeten betekenen dat er wordt opgenomen wetenschappelijk advies te baseren op ervaringsinformatie van de vloot. 

Aanbevelingen

Het belang van het meenemen van ervaringskennis van vissers werd breed erkend. Er is een duidelijke wens om deze kennis mee te nemen in visserij- en zeeonderzoek. Sommige kennis kan alleen van vissers komen en als wetenschappers worden we steeds meer ervaren in het verzamelen en gebruiken van deze informatie. Maar er blijft behoefte aan meer structuur in dit proces.

De belangrijkste aanbevelingen richting ICES zijn:

(1) zorg ervoor dat de expertgroepen die met adviesvragen aan de slag gaan niet alleen bemenst worden door biologen, wiskundigen en modelleurs maar ook door sociale wetenschappers, en betrek ervaringskennis van vissers bij het interpreteren van resultaten; 

(2) denk na over procedures waarbij actuele informatie van vissers onderdeel wordt van de wetenschappelijke beoordelingen (prognoses) die een vertraging laten zien ten opzichte van de werkelijke situatie.

Meer informatie

Nathalie Steins,

nathalie.steins@wur.nl

06-192 63336

H De Annual Science Conferentie van ICES. De sessie over visserijkennis in wetenschappelijke onderzoeken was een van de drukst bezochte. Als voorbeelden werden genoemd overlevingsonderzoek met telemetrie-stations (Frankrijk) en het inzetten van vissers als fishmasters tijdens surveys (Ierland). Op de foto een paneldiscussie met Ierse, Franse en Amerikaanse onderzoekers. Op het beeldscherm online-deelnemers op afstand. (Foto: Marloes Kraan)
Afbeelding