Nieuwe onderzoekssamenwerking met Oosterschelde kreeftenvissers

YERSEKE - In het Regiocentrum Yerseke van Wageningen Marine Research werken onderzoekers en de schelpdier- en visserijsector actief samen aan kennis en innovaties voor duurzaam gebruik van de Delta, kustwateren en de zee: kennis van en voor de regio Zeeland. Hierover is een convenant gesloten tussen wetenschap, bedrijfsleven en regionale publieke organisaties. Het werk beslaat een scala aan onderwerpen, zoals het verbeteren van het kweekrendement van mosselen, off-bottom kweek van oesters, schelpdiersurveys en effecten van kustverdediging op natuurwaarden en (schelpdier)visserij. Deze column zet activiteiten van het Regiocentrum in de schijnwerpers. Deze keer is dat het project LobStAR, waarin we met de Oosterschelde kreeftenvissers werken aan een bestandsschatting.

De kleinschalige, seizoensmatige visserij op kreeften (Homarus gammarus) in de Oosterschelde is uniek in Nederland. Het kreeftenbestand kent pieken en dalen door natuurlijke factoren, maar de laatste jaren zien een deel van de vissers en de recreatieduikers minder kreeften. Het is echter niet duidelijk of het kreeftenbestand inderdaad een structurele neerwaartse ontwikkeling laat zien. En als dat zo zou zijn, wat zijn dan de oorzaken?

De kreeftenvissers hebben via de Vereniging van Beroepsvissers Oosterschelde, Westerschelde en Voordelta (OWV) ingezet op het versterken van het visserijbeheer via hun eigen visplan. Voor duurzaam visserijbeheer is een goede bestandsschatting van belang, maar er is te weinig informatie over hoe het bestand zich nu echt ontwikkelt. Ook wil de OWV met de overheid en andere belanghebbenden in gesprek over de ontwikkelingen van het kreeftenbestand. De OWV vindt het belangrijk dat gesprekken over mogelijke extra beheermaatregelen op basis van wetenschappelijke gegevens worden gevoerd.

Nieuw EFMZV-project

Voor een kleinschalige visserij als die op Oosterscheldekreeft is het financieren van een bestandsschatting - die door wetenschappers wordt uitgevoerd - niet haalbaar zonder projectsubsidies. Het nadeel van subsidies is dat deze meestal tijdelijk zijn, terwijl voor een goede bestandsschatting ieder jaar gegevens moeten worden verzameld. De sleutel voor een toekomstbestendige bestandschatting ligt daarom in een methode waarbij vissers zelf op een praktisch werkbare manier goede gegevens verzamelen en opslaan, en zij ook zelf overzichten en ontwikkelingen van vangsten over de tijd jaarlijks kunnen uitdraaien.

In het nieuwe EFMZV-project LobStAR ontwikkelen we samen met de Oosterschelde kreeftenvissers (Lobster) en onderzoekers een bestandsschatting (Stock Assessment), die na afloop van het project eenvoudig en met beperkte kosten kan worden voortgezet door de OWV. Deze bestandschatting biedt de basis en handvatten voor maatregelen gericht op duurzaam bestandsbeheer (Regulatory approaches). Het project bestaat uit verschillende onderdelen.

Biologie van de kreeft

Informatie over groei, reproductie en sterfte van Oosterscheldekreeft is van groot belang voor de bestandsschatting. Ook is deze informatie bruikbaar voor kreeftenvissers bij het nemen van beslissingen met betrekking tot de planning en uitvoering van hun visserijactiviteiten.

Via experimenten in het laboratorium en in het veld brengen we de biologie van de kreeft in kaart. In het laboratorium kijken we bijvoorbeeld naar het basale energieverbruik van de kreeften en de relatie tussen activiteit, groei en temperatuur.

Voor het eerste lab-experiment zijn afgelopen juni achttien kreeften ondergebracht in ons ‘kreeftenhotel’. Gemerkte mannelijke en vrouwelijke kreeften van verschillende groottes zijn in afzonderlijke bakken geplaatst met een doorstroom van vers water vanuit de Oosterschelde, voldoende schuilplekken en een continue voedselvoorziening van schelpdieren, krabben en vis. De kreeften worden nauwlettend in de gaten gehouden waarbij wordt gekeken naar de groei (verschaling), watertemperatuur en de duurzaamheid van de merkjes die bij de kreeften worden geplaatst.

In het veld worden in de visvakken met behulp van vissers kreeften voorzien van een merkje en teruggezet. Op die manier kunnen we (bij terugvangst van de gemerkte kreeft) de individuele groei van de kreeften volgen, en meer inzicht krijgen in de migratie van kreeften in de Oosterschelde.

Het afgelopen seizoen hebben we samen met drie vissers al 348 kreeften gemerkt in hun visvakken op de Oosterschelde. Hiervan zijn er zeventien teruggevangen door de vissers en gemeld aan Wageningen Marine Research. De meeste kreeften werden in de buurt van de plek gevonden waar ze waren uitgezet, de maximale loopafstand tot nu toe was 700 meter.

In het najaar en het voorjaar zullen we met de vissers op een aantal plekken nog meer kreeften gaan merken. Alle kreeftenvissers hebben instructie gekregen over wat ze moeten doen als ze een gemerkte kreeft vangen, inclusief een schuifmaat voor de lengtemetingen en registratieformulieren. We hopen dat in het kreeftenseizoen in 2022 veel gemerkte kreeften worden teruggevangen en gemeld.

‘CatchCam’: automatische vangstregistratie

Voor een bestandsschatting hebben we goede informatie nodig over de vangsten. Het gaat dan bijvoorbeeld over hoeveel kreeften er worden gevangen, zijn het mannetjes of vrouwtjes, hoe lang zijn ze?

Aan boord van de kleine kreeftenscheepjes is het voor de vissers lastig om iedere kreeft te meten, het geslacht te bepalen en alle gegevens te noteren. Daarom ontwikkelen we een vangstregistratieproces dat bestaat uit een systeem aan boord dat zowel visserij-inspanning als vangstinformatie registreert. De gevangen kreeft wordt onder een camera gelegd. De camera registreert de vangstlocatie en maakt een foto.

Met behulp van automatische beeldherkenning kan een computer later automatisch bepalen hoe groot de kreeft was, en of het een mannetje of een vrouwtje was. De camera maakt alleen een foto van de vangst en dus niet van de mensen aan boord.

Deze zogenaamde ‘CatchCam’ opereert zoveel mogelijk autonoom, zodat het een minimum aan extra handelingen voor de visser met zich meebrengt. Op die manier ondervinden de gebruikelijke processen aan boord geen hinder. De komende maanden ontwikkelt Wageningen Marine Research samen met een kreeftenvisser en Machinefabriek Bakker een prototype dat we in het visseizoen 2022 willen gaan testen aan boord van vijf schepen.

Bestandsschatting

In het project brengen we in kaart welke gegevens al zijn verzameld en hoe. Ook kijken we welke inspanning er nodig zou zijn om een gegevensset te verkrijgen die bruikbaar is voor een bestandsschatting. Daarnaast onderzoeken we welke methodes voor bestandsschattingen gebruikt kunnen worden met deze bestaande gegevens. Vervolgens beoordelen we wat de historische ontwikkeling van het bestand is op basis van bestaande gegevens, en de huidige status op basis van gerichte gegevens die in het project worden verzameld.

Dataopslag en -applicatie

In de opzet van dit project is de sector de initiator en drijvende kracht achter de informatievoorziening van de visserij. Dit concept is uniek in vergelijking met de traditionele, door de overheid gestuurde monitoringsprogramma’s. We kijken of het mogelijk is de automatische geregistreerde vangstinformatie aan boord vast te leggen in een database die door de sector zelf kan worden beheerd.

Ook kijken we of het mogelijk is een applicatie te ontwikkelen die eenvoudig overzichten van de bestandsontwikkeling kan genereren. Tenslotte kijken we welke randvoorwaarden nodig zijn voor de Zeeuwse kreeftensector om een dergelijk nieuw concept (een door de sector gedragen visserij-informatiesysteem) voor een langere periode te kunnen onderhouden.

Inzet van visserskennis

Voor een duurzame visserij op de kreeften in de Oosterschelde is het belangrijk een goed beeld te hebben van de ontwikkeling van de bestanden. Hiervoor zijn biologische gegevens nodig en vangstgegevens van alle maten kreeft, die vervolgens worden gekoppeld aan de visserij-inspanning. Het opbouwen van een tijdsreeks aan kwantitatieve gegevens om een bestandsschatting te doen zal enige jaren duren.

Vissers hebben echter zelf ook veel kennis over de biologie van de kreeft, de historische ontwikkelingen in de vangsten en veranderingen daarin. Deze lokale ervaringskennis is een belangrijke bron van informatie om het inzicht in bestandsontwikkelingen te verbeteren.

Door informatie van vissers en onderzoekers te combineren, kunnen we op kortere termijn een kwalitatief beeld van de bestandsontwikkeling krijgen. Hiermee kunnen we ook de cijfermatige bevindingen uit de bestandsschattingen vergelijken met de beoordeling op basis van de ervaringskennis van vissers. Zo kunnen we gezamenlijk duiding geven aan de ontwikkelingen. Kennis van vissers zal worden verzameld via interviews, gerichte werksessies en een jaarlijkse enquête over ontwikkelingen in de vangstsamenstelling.

Begeleidingscommissie

Ook andere partijen hebben een belang bij gedegen onderzoek naar de ontwikkeling van het kreeftenbestand. Om hierin mee te denken wordt voor het project een begeleidingscommissie ingesteld die bestaat uit de volgende partijen: Stichting Anemoon, Stichting Promotie Oosterscheldekreeft, United Fish Auctions en Stichting Nationaal Park Oosterschelde.

Onderzoek met vissers

Het project wordt gefinancierd via de regeling Partnerschappen Wetenschap en Visserij uit het Europese Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij. Het project loopt tot 30 oktober 2023. Dit is de eerste keer dat een onderzoekssamenwerkingsproject met kreeftenvissers van start gaat.

Op 28 augustus werd het project gepresenteerd aan de algemene ledenvergadering van de OWV. Vragen van vissers konden zo meteen goed beantwoord worden. Dit leidde meteen tot een aantal aanmeldingen van vissers die mee willen werken met het merken en de ontwikkeling van het automatische vangstregistratiesysteem. Alle leden worden via de OWV en factsheets/infographics op de hoogte gehouden. In het Visserijnieuws zullen regelmatig artikelen over de voortgang verschijnen.

Meer informatie

Nathalie Steins, projectleider 

LobStAR: 06-192 63336

Jildou Schotanus, biologisch 

onderzoek/merk-experimenten: 

06-14109112

Emailadres project: 

Lobstar.marine-research@wur.nl