Glasaal van 0,3 gram groeit binnen een jaar uit tot pootaaltjes van 5-7 gram. Pootaal heet (als het gaat om uitzettingen) maximaal 20 centimeter lang te zijn.
Glasaal van 0,3 gram groeit binnen een jaar uit tot pootaaltjes van 5-7 gram. Pootaal heet (als het gaat om uitzettingen) maximaal 20 centimeter lang te zijn.

Paling in miljoenen!

Algemeen

BRANDENBURG – De paling wordt bedreigd met uitsterven? De stand is laag, maar niet overdrijven aub! De Nijvis Groep zet jaarlijks in Duitsland 4 miljoen pootaaltjes uit de eigen Duitse kwekerij uit. Als dat niet helpt, is er echt wat anders aan de hand! Is getekend: William Swinkels, directeur palingkwekerij Nijvis. Swinkels en salesmanager Jac. Tijsen van het Enkhuizer dochterbedrijf Gebr. Klooster brengen per sneltrein voor het eerst een bliksembezoek aan het uitzetproject in Brandenburg an der Havel in het waterrijke gebied ten westen van Berlijn.

Voor Ronald Menzel is het vrijdagmorgen vroeg opstaan. De wekker staat op drie uur. Menzel is voorzitter van de fischereigenossenschaft Havel. Daar zijn 35 beroepsbinnenvissers bij aangesloten, waarvan circa tweederde deel nog actief op pak-em-beet 7.000 hectare water. De voorzitter coördineert sinds jaar en dag de uitzettingen van paling en hij staat ook garant voor de betalingen. Eerst betalen, dan pas uitzetten. Over het geld: beroepsvissers en sportvissers dragen samen voor 20 procent bij, de deelstaat Brandenburg neemt 30 procent voor zijn rekening en Brussel betaalt de resterende helft.

Palingvisser Rainer Puhlmann is een gelukkig man op de Pritzerber See.Deze morgen zal op een tiental meertjes die verbonden zijn met het riviertje Havel pootaal worden uitgezet. Menzel noteert alles precies. Uit de monsters blijkt dat de pootaaltjes 5 tot 7 gram per stuk wegen. Deze morgen gaat het in totaal om 2.365 kilo, dus zo´n 350.000-400.000 stuks. Vanaf mei tot september vinden wekelijks zulke uitzettingen plaats. Niet alleen in de deelstaat Brandenburg, maar ook in het iets noordelijkere Mecklenburg-Vorpommern. De Havel behoort tot het stroomgebied van de Elbe en heeft volgens Menzel een haast vrije doorgang naar de Noordzee.

De levende aal komt per auto uit Meppen (net over de Nederlandse grens bij Emmen), waar de Nijvis Groep in 2005 een eigen kwekerij speciaal voor pootaal heeft opgezet. Dat vraagt om uitleg. Hermann Bentlage – aandeelhouder in de Nijvis Groep – leverde met zijn palingkwekerij in Haren (net boven Meppen in Duitsland) al jaren pootaaltjes aan Duitse visserijorganisaties. Toen hem gevraagd werd om meer te leveren ontstond het idee een aparte pootaalkwekerij op te zetten. Bentlage klopte vervolgens aan bij de Nijvis Groep om samen het avontuur aan te gaan. Sinds 2006 levert Emsland Fischzucht de pootaal: 4 miljoen stuks per jaar. Tegen kostprijs, benadrukt William Swinkels, algemeen directeur van Nijvis.

Voorzitter Ronald Menzel van de genossenschaft Havel bemonstert, weegt en noteert.Rainer Puhlmann – hij woont aan het haventje van Briest - pacht het visrecht op de Pritzerber See, een meertje van 200 hectare. Samen met de collega´s Karl-Heinz Schenk (uit Pritzerbe) en Jürg Mehlhase (ook uit Briest) neemt hij de palinkjes uit de vrachtauto over en verdwijnen deze in de bunnen van hun vletjes. Vervolgens gaat het met twee bootjes het water op. Tegen de rietkraag worden de palinkjes dan overboord gezet. Daar wordt voor een goede verspreiding van de palinkjes uren de tijd voor genomen. De auto met voorzitter Menzel is intussen op weg naar het volgende adres.

Puhlmann is erg blij met de uitzet van de paling en de steun daarvoor van de regering. Het is zijn toekomst, want er komt van nature geen glasaal of jonge aal in het watergebied van de Havel opgroeien. Anders dan Schenk, die in zijn visgebied ook grote meerval tegenkomt (dit jaar nog een knoert van 39 kilo), heeft Puhlmann op wat snoekbaars, snoek en karper na weinig bijvangst.

Duitse binnenvisser wijst aan de weg waar zijn vangst te koop is. Behalve paling gaat het ook om snoek(baars), meerval en karper.Van oudsher wordt hier al paling uitgezet, maar niet eerder pootaal uit de kwekerij. Pootaal heeft ten opzichte van glasaal het voordeel dat deze al de kritische fase door is en dus meer kans maakt om in de natuur groot te groeien. In Duitsland duurt dat langer dan in Nederland, althans om aan de minimummaat te komen. Waar in Nederland de minimummaat 28 centimeter is, is die in Duitsland 45 centimeter. ,,Ook wel logisch, want de Duitse markt begint bij 300 gram´´, merkt Jac. Tijsen van palingrokerij Gebr. Klooster op. In het kader van het Europese aalherstelplan heeft Brandenburg nu de maat verder verhoogd naar 50 centimeter.

De Duitse binnenvissers in Brandenburg hebben naar eigen zeggen een redelijk jaar achter de rug. Wat is redelijk? ,,Als iedereen tevreden is´´, merkt boekhouder Fritz Klesen op. Dat betekent niet dat het een vetpot is, zo blijkt uit de cijfers die palingvisser Puhlmann noemt. Voor hem is een jaarvangst van 2.000 kilo paling al top. Maar ze hebben werk, en zijn net als vader, groot- en overgrootvader lekker buiten op het water bezig. Niet vanzelfsprekend hier in het voormalige Oost-Duitsland met een werkloosheidspercentage van meer dan twintig procent.

Directeur William Swinkels van Nijvis. ,,Palingvissers moeten blijven. Dat is ook wezenlijk om te kunnen meten hoe het er met de paling voorstaat.´´Voor de vissersgeneratie Puhlmann betekende de eenwording van de twee Duitslanden in 1990 een enorme ommekeer. In de DDR-tijd waren de vissers in dienst van een coöperatie met 280 arbeiders. Die coöperatie viel na de ´wende´ automatisch uiteen, en de visserlui moesten plots op eigen benen zelfstandig verder. Met de genosschenschaft is Puhlmann erg in zijn sas. ,,Je kan beter samenwerken, anders wordt het leven alleen maar zwaarder.´´ Net als de meeste collega´s heeft Puhlmann een eigen rokerijtje annex viswinkel aan huis, vaak direct aan het water. Naast de eigen vangst koopt Puhlmann er ook nog wat paling bij. Alle schieraal (in Duitsland heet dat blanke aal) wordt gerookt, terwijl de zomeraal veelal ook levend aan de consument verkocht wordt. De dikke gerookte paling ligt voor 26 tot 28 euro per kilo op de toonbank.

Boemerang

Directeur William Swinkels (41) van Nijvis kijkt tevreden naar de uitzettingen, en wat hem betreft kan de actie in Duitsland een voorbeeld voor Nederland zijn. Hij zit in de adviescommissie van de stichting Future for Eel, die in opdracht van LNV de uitzettingen in Nederland gaat coördineren. Swinkels is ook bestuurslid (sectorvertegenwoordiger paling) van de Nederlandse Vereniging van Viskwekers (NeVeVi). Tien jaar geleden klopte hij al met een groep palingkwekers in Brussel aan om te pleiten voor een aalbeheerplan. ,,Dat komt nu als een boemerang over ons heen.´´

Jac. Tijsen (40) is sales-manager bij Gebr. Klooster in Enkhuizen, de Nederlandse marktleider in gerookte paling. Bij Klooster wordt paling nog ouderwets gerookt, vrijwel allemaal voor de retailmarkt. Tijsen werkte eerder in IJmuiden bij achtereenvolgens V.Y.V, Tel en Schoorl. Door de enorme aandacht voor paling moet Tijsen zijn afnemers heel veel informatie geven over duurzaamheid en over wat de sector allemaal doet voor behoud en herstel van de paling. Na een dipje in de markt lukt dat redelijk. Tijsen maakt duidelijk dat 1 op de 5 palingen uit de kwekerijen van Nijvis weer de vrije natuur ingaan. Het zou met nog meer uitzettingen allemaal nog duurzamer kunnen, zegt Tijsen. Maar als daar een prijskaartje aan wordt gehangen, geven de meeste retailers uit het oogpunt van concurrentie niet thuis, ervaart de Noord-Hollandse verkoper.Het eigen belang van de kwekers was tegenwicht te bieden aan China. China kocht in de jaren negentig in rap tempo steeds meer Europese glasaal op (tot zelfs 200 ton), waardoor de prijs voor de glasaal werd opgejaagd tot een record van 1.200 euro. Ook voor de Nederlandse kwekers die jaarlijks 10-15 ton nodig hebben. Die prijzen stimuleerden de glasaalvisserij in Zuid-Europa, maar het ging allemaal ten koste van traditionele glasaaluitzettingen. Miljarden glasaaltjes verdwenen uit Europa.

Inmiddels neemt China alweer veel en veel minder glasaal af, en prijst Swinkels zich gelukkig met de afspraak dat de export van glasaal uit de EU naar Azië wordt afgebouwd tot nul kilo in het jaar 2012. Dit jaar mag Frankrijk nog 28 ton exporteren. Tegelijkertijd wordt het aandeel van de Europese glasaal dat naar de aquacultuur mag teruggeschroefd naar 40 procent van de visserij, de overige 60 procent moet worden uitgezet in de binnenwateren. Tegelijk wordt de glasaalvangst teruggebracht naar het niveau van de jaren 2004-2007, dus maximaal 100 ton.

Karl-Heinz Schenk schenkt met blijdschap de pootaaltjes overboord.,,Er blijft zo wel voldoende voor de kweek beschikbaar. Daar zij we blij mee. Hoewel wij vinden dat de palingkwekers hun aandeel al wel geleverd hebben met deze klapper, willen wij desondanks graag op alle fronten meewerken aan verder herstel van de paling. Het is dan ook niet terecht dat de aquacultuur aangekeken wordt op de teloorgang in de palingvisserij. Want als er niet massaal naar China was geëxporteerd, dan had het bij wijze van spreken nu gestikt van de paling in Europa! Dat is eerlijk gezegd wel een beetje onze frustratie. Wij als kwekers zijn dus dolblij met alle plannen, en hopen dat we de kans krijgen ze waar te maken. Door paling te blijven verkopen kunnen we ook in de toekomst deze projecten financieren. Dat het werkt, is al bewezen. Maar toch is er een kans dat het allemaal niet zal helpen. In dat geval weten we zeker dat de oorzaak buiten ons ligt, en wat dat betreft ben ik wel eens bang voor een voedselgebrek in zee vanwege een tekort aan fosfaat.´´

Uitzettingen van glasaal en pootaal zijn van oudsher in Nederland gedaan, vanaf 1952 begeleid door de Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij. De OVB is in 2006 opgegaan in Sportvisserij Nederland. Tussen 1946 en 2008 zijn er in Nederland circa 742 miljoen glasaaltjes en 36 miljoen pootaaltjes uitgezet. Vanaf de jaren negentig stokken de uitzettingen met als dieptepunt het jaar 2005 met nog slechts 33 kilo glasaal en geen pootaal. Topjaren zijn 1948 (60.000 kilo pootaal) en 1979 (10.200 kilo glasaal).

Met steun van LNV krijgen uitzettingen in Nederland nu een nieuwe stimulans. LNV heeft de stichting Future for Eel voor vier lang lang 300.000 euro toegezegd om deze uitzettingen te financieren. In FFE participeren vissers, handelaren en palingkwekers, ook Nijvis. Voor 300.000 euro kan een mix van 5 tot 10 ton glas/pootaal worden uitgezet.

Foppen Paling & Zalm in Harderwijk heeft deze week 100 kilo glasaal uitgezet op de randmeren. De ruim 300.000 glasaaltjes van Foppen is eerst gemerkt (gekleurd) in een Deense kwekerij in het kader van een project waarin ook wordt meegewerkt door Wageningen IMARES. En op 12 juni is het plan om 1.180 kilo (eveneens gekleurde) pootaaltjes uit te zetten, aangevuld met 1.820 kilo grotere palinkjes van 15 gram. Eind juli/begin augustus staat er nog eens een uitzet van 1.820 kilo van zulke palinkjes te wachten. De Harderwijker handelaar en palingrokerij is van plan dit en de komende twee jaar in totaal 3 miljoen aaltjes uit te zetten. Foppen financiert dit samen met afnemers uit een eigen gevormd fonds, onder andere met een heffing op de filet.

De 35-jarige peurvereniging K.IJ.G. uit Genemuiden (in totaal 400 leden) zette deze week samen met Viskwekerij Aquafarm (Putten) en Spakenburg Paling BV onder goedkeuring van de stichting FFE en dankzij vele sponsors 18.000 pootaaltjes in de vrije natuur rond Kampen uit. Peurvereniging K.IJ.G. heeft met succes gevochten voor behoud van het peuren, dat in de regio een oude traditie kent.

Ook de Duitse palingvissers hebben veel hinder van aalscholvers. Maar er is hoop! Boven de Pritzerber See zweeft een zeearend, en die houdt volgens de vissers de aalscholver in toom. Aan de oevers bevindt zich een aalscholverkolonie met rond de honderd nesten. Puhlmann en zijn collega´s juichen helemaal de aanwezigheid van wasberen toe. Die klimmen in de bomen en zijn niet vies van een eitje. Kunnen die beertjes niet uitgezet worden in bijvoorbeeld de Oostvaardersplassen?

Wanneer het menu van een aalscholver voor slechts drie procent uit paling zou bestaan (uitgaande van een dagelijkse portie van slechts drie ons), maakt een eenvoudig en voorzichtig rekensommetje in de trein al duidelijk dat aalscholvers alleen in Nederland al honderden tonnen paling per jaar opvreten. ,,Als je dan ziet hoeveel geld we met zijn allen in palingherstel pompen, daar moet je eigenlijk niet over nadenken.´´

De Nijvis Groep is de belangrijkste speler op de Nederlandse palingmarkt. De Nijvis Groep bestaat uit:
- Nijvis BV, palingkwekerij in Nijmegen (800-900 ton)
- Palingkwekerij Koolen BV, in Bergeijk (500 ton)
- Eerste Urker Palingkwekerij, in Tollebeek
- Palingkwekerij Schot, Bruinisse
- Vishandel Klooster BV, palingrokerij in Enkhuizen
- Emsland Fischzucht, pootaalkwekerij in Emsland (Duitsland)
- Albe Fischfarm, Haren (Duitsland)

Het aantal palingkwekerijen in Nederland is gekrompen tot twintig. De kweekcapaciteit stabiliseert op circa 3.500 ton. De jaarlijkse aalproductie van de Nijvis-kwekerijen bedrag circa 2.400 ton, inclusief Duitsland.

Nijvis is in 1988 opgezet door de energiemaatschappij PGEM, en na een moeilijke start in 1995 overgenomen door de palingkwekers Schot, Elenbaas en Van Dijk en vervolgens uitgegroeid tot verreweg het grootste palingkweekbedrijf van Nederland. In 2007 zijn Elenbaas en Van Dijk er uit gestapt, en is Elenbaas zelfstandig verder gegaan met zijn kwekerij in Nagele in de Noordoostpolder.

Met Gebr. Klooster werd in 2001 een samenwerkingsverband aangegaan. Gebr. Klooster rookt per jaar duizend ton paling en is met 60 werknemers marktleider in Nederland. Het merendeel wordt als filet verkocht. De ketenbenadering gaf zowel Nijvis als Klooster een stimulans.

Directeur William Swinkels (41) kwam in 1998 bij Nijvis in dienst na een studie Visteelt aan Wageningen Universiteit en een dienstverband bij visvoerfabrikant Provimi (inmiddels overgenomen door BioMar in Denemarken). In 2005 werd Swinkels directeur en sinds 2007 is hij mede-eigenaar, samen met de gebroeders Ben en Kees Schot uit Bruinisse (hun palingkwekerij is zelfstandig), Gerrit Klooster uit Enkhuizen en Hermann Bentlage uit Duitsland.

Het Nederlandse aalbeheerplan is volgens LNV uniek in Europa. Als enige lidstaat heeft Nederland geen visserijkundige maatregelen genomen. Kern is dat in het najaar 157 ton schieraal over de dijk moet. In een eerste reactie heeft Brussel laten weten dat het Nederlandse aalbeheerplan inhoudelijk voldoet aan de gestelde eisen, maar is het wachten nog op ICES die het gaat beoordelen op effectiviteit.

Het Duitse aalbeheerplan bestaat uit meerdere plannen per stroomgebied, maar binnen een stroomgebied kunnen er toch verschillen per deelstaat zijn. Enkele deelstaten verhogen de minimummaat van 45 naar 50 centimeter. In het stroomgebied van de Rijn gaat deels een wintervisserijverbod gelden. In het oosten wordt de uitzethoeveelheid verhoogd. In Duitsland wordt traditioneel veel paling verplaatst, bijvoorbeeld om te voorkomen dat deze in de vele waterkrachtcentrales omkomen.

Sportvisserij Nederland maakte deze week de oprichting van een Projectgroep Aalherstel bekend: ,,Onder voorzitterschap van oud politicus dr. J.C. Terlouw is de Projectgroep Aalherstel 2009 van start gegaan. De projectgroep, een initiatief van Sportvisserij Nederland, Stichting de Noordzee, het Wereld Natuur Fonds, Vereniging Natuurmonumenten en Greenpeace, gaat in de komende jaren belangeloos activiteiten initiëren en stimuleren die bijdragen tot het herstel van de aal op een zo kort mogelijke termijn. Wetenschappers van VisAdvies, Vivion, NIOZ en IMARES zijn als adviseurs aan de projectgroep verbonden.”